یکی از مهمترین توانایی های یک فرد باهوش و موفق این است که شیوه صحیح ساختن مدل ذهنی را یاد گرفته است. همه ما انسان ها نگرش خاصی داریم که هویت ما را می سازد و کمتر به دنبال تغییر آن هستیم چرا که جنبه های مثبت و امنیت دهنده آن بر ما آشکار شده و زمانی که تمام برنامه ها، کارها و فعالیت های خود را بر آن منطبق می کنیم خیالی آسوده تر را تجربه می کنیم. این همان مدل ذهنی است که پارامترهای خاصی در ساختن آن دخیل هستند. از نحوه تربیت ما در کودکی و ویژگی های تربیت پذیری در خودمان گرفته تا شاخص های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، جغرافیایی و غیره که همگی در طراحی، شکل گیری و ایجاد یک مدل ذهنی دخالت دارند! در کل باید بگوییم که ساختن مدل ذهنی در تمام ادوار زندگی امکان پذیر است.
ساختن مدل ذهنی
فرآیند یادگیری مدل ذهنی از دوره کودکی در درون انسان شروع به ساخته شدن می کنند. مدل های اولیه متناسب با زندگی ساده انسان ها در دوران کودکی است اما تاثیرات آن حتی در بزرگسالی هم مشاهده می شود. به عنوان مثال کودکی که یاد گرفته است برای موفقیت ریسک کند در بزرگسالی نیز ابایی از ریسک کردن نخواهد داشت مگر اینکه این ساختن مدل ذهنی در یک دوره خاص به او آسیب زیادی وارد کند و این مسئله باعث شود مدل مورد نظر به علت ترس از هویت او جدا گردد.
انسان های باهوش مدل های ذهنی متعددی دارند و انسان هایی که بسیار باهوش و فوق العاده موفق هستند به مراتب مدل های ذهنی بیشتری هم خواهند داشت. در کل هرچقدر مدل های ذهنی در هویت انسان ها افزایش پیدا کند، رویکرد و عملکرد آن ها برای مواجهه با مشکلات مختلف نیز بهتر خواهد شد. چرا که مدل های ذهنی درست مانند داروهای مختلفی می مانند که در بیماری های مختلف تجویز می شوند.
برخی از بیماری ها شما را به پرهیز کردن وادار می کنند و برخی دیگر نیز به تغذیه از مواد غذایی خوب و مقوی تشویق خواهند کرد. بنابراین در شرایط مختلف لازم است رویکردهای متفاوتی را انتخاب نماییم.
زمانی که انسان ها در شرایط مختلف قرار می گیرند با توجه به قوه عقل، اختیار و با استنباط از تجربیات خود و دیگران و همچنین با توجه به روحیاتی که دارند و با در نظر گرفتن ترس ها، هیجانات، محدودیت ها و آزادی های خود، تصمیمات خاصی را منطبق با قواعد خاصی می گیرند که اگر با نتایج موفقیت آمیز همراه باشند مقدمه ساختن مدل ذهنی می شوند. هرچقدر زندگی انسان ها پرفراز و نشیب تر باشد امکان ساختن مدل ذهنی هم افزایش پیدا می کند.
10 مدل ذهنی برتر در تصمیم گیری
همانطور که مشخص شد ساختن مدل ذهنی برای تصمیم گیری اهمیت دارد و در اغلب موارد این مدل در زمان انجام و اجرای کار به فراموشی سپرده می شود. در واقع مدل ذهنی مانند نقشه بنا و ساختمانی می ماند که پی ریزی شده است و بعد از آن باید طبق نقشه ای که تعریف شده است مبادرت به ساخت ساختمان کرد بدون اینکه مدام به دنبال تماشای نقشه و مطالعه جزییات آن باشیم.
در ادامه این مقاله به معرفی 10 مدل ذهنی برتر می پردازیم که مطالعه آن ها به شما کمک می کند تا در شرایط ضروری با انتخاب مدل ذهنی مناسب از سد مسائل و مشکلات زندگی عبور کنید یا اینکه از بروز مشکلات جلوگیری نمایید. این مدل ها همچنین برای ایجاد مسیر موفقیت و جلوگیری از شکست اهمیت ویژه ای دارند.
مدل ذهنی بر پایه مازاد بر احتیاج
فکر کردن به نیروهای پشتیبانی در نتیجه همین طرز تفکر به وجود آمده است. مواد اولیه ای که در انبار یک کارخانه ذخیره می شوند یا مواد تولیدی که بیش از میزان عرضه و تقاضا هستند تا در صورت بروز هرگونه مشکل در روند تولید، به سرعت به بازار هدف تزریق شوند؛ همه این موارد از یک طرز تفکر قاعده مند که مبتنی بر ساختن مدل ذهنی مازاد بر احتیاج است نشات می گیرند.
مدل ذهنی بر پایه اصل پارتو
این مدل ذهنی از قانون 80-20 پیروی می کند. در واقع از شما می خواهد بیست درصدهایی را پیدا کنید که با 80 درصد سوددهی یا مزیت همراه هستند. به عنوان مثال شما ممکن است 20 درصد از طول شبانه روز را به کاری اختصاص دهید که 80 درصد بازدهی دارد یا 20 درصد از مجموعه مشتریان خود را شناسایی کنید که 80 درصد از میزان خریدها را انجام می دهند. با شناخت 20 درصدهایی که 80 درصد سود و منفعت را به دنبال دارند و تمرکز بر روی آن ها، می توانید موفقیت های چشم گیری را در کمترین زمان ممکن به دست آورید.
مدل ذهنی بر پایه هزینه فرصت
یکی از مهمترین و باارزش ترین مدل های ذهنی که در سراسر جهان توسط افراد خاص انتخاب شده است همین ساختن مدل ذهنی هزینه فرصت می باشد. تحقیقات نشان می دهد که تنها انسان های محدودی در سراسر جهان هستند که مدل ذهنی هزینه فرصت را در زندگی بکار می برند. هزینه فرصت به شما می گوید که انجام هر کاری در جهان با یک هزینه خاص اعم از مادی یا معنوی همراه است.
شما اگر یک ساعت را صرف فضای مجازی کنید فرصت خواندن یک کتاب را در یک دوره مشخص از دست می دهید. اگر در طول روز ساعات خاصی را به تماشای تلویزیون می پردازید، فرصت مناسب برای دیدار با دوستان یا رفتن به باشگاه را در همان ساعت از دست می دهید. هزینه فرصت از شما می خواهد تا در بین موارد و گزینه هایی که در اختیار دارید گزینه ای را انتخاب کنید که ارزش آن بر سایر موارد ارجحیت داشته باشد.
مدل ذهنی بر پایه حاشیه امنیت
برخی از افراد در زمان ریسک کردن تمام سرمایه و انرژی خود را صرف یک کار می کنند؛ کاری که اگر با شکست همراه شود زندگی آن ها را بر باد می دهد. ساختن مدل ذهنی بر پایه حاشیه امنیت از چنین انتخابی جلوگیری میکند و به افراد می گوید باید قدری بیش از میزان ضروری از سرمایه، وقت و انرژی را ذخیره کرد تا در صورت مواجهه با شکست باز هم بتوانیم به زندگی نرمال خود ادامه دهیم. حاشیه امنیت مدل ذهنی افراد محتاط است که در هر صورت نمی خواهند آرامش خود را در زندگی از دست بدهند. این مدل ذهنی انسان را از ریسک 100 درصدی باز می دارد.
مدل ذهنی بر پایه قانون بازده نزولی
زمانی که وارد یک کسب و کار خاص و غیر دولتی می شوید که میزان سود و مزایا به میزان تلاش خودتان بستگی دارد و به هیچ وجه از پیش تعیین شده نیست، باید بدانید که اصولا قانون سود و منفعت یک روند نزولی را در دوره های مختلف تجربه می کند.
زمانی که با این مدل ذهنی به بازار کار وارد می شوید نه تنها می توانید از شوکه شدن خودتان و سایر کسانی که با شما شریک هستند جلوگیری کنید، بلکه می توانید قبل از مواجهه با سیرهای نزولی بیش از حد، علل و شرایط بروز آن ها را حدس زده و از افزایش یا تکرار آن جلوگیری نمایید.
فرض کنیم در یک کارگاه نجاری، فقط یک استاد و یک شاگرد وجود دارد. استاد برای اینکه بتواند سفارش‌های بیشتری بگیرد، یک شاگرد جدید هم استخدام میکند. قاعدتاً خروجی کارگاه افزایش پیدا میکند.
استاد ممکن است با توجه به افزایش سفارشات، حتی به سراغ استخدام شاگرد سوم و چهارم و پنجم برود.
اما آیا استخدام هر فرد جدید، به اندازه‌ی افراد قبلی به خروجی اضافه میکند؟
به تجربه می‌دانیم که اگر امکانات و فضا و سرمایه‌ی استادکار، ثابت باشد، اضافه شدن سومین شاگرد، کمتر از دومین شاگرد به خروجی می‌افزاید. اضافه شدن چهارمین شاگرد، از سومین شاگرد هم کم‌اثرتر است. یا حتی میتواند موجب کاهش سود و افزایش هزینه ها شود.
این مدل ذهنی نوعی مدل ذهنی هوشمند و کاملا خردمندانه است که توسط تاجران و صاحبان کسب و کارهای مهم مورد توجه قرار می گیرد. این افراد موفقیت را در یک بازه زمانی بلند مدت در نظر میگیرند و آگاهانه نرخ کاهش بازده را در کسب و کار خود رصد میکنند.
بطور کالی مفهوم قانون بازده نزولی این است که اگر همه‌ی فاکتورهای تولید را ثابت نگه دارید، نباید انتظار داشته باشید که با اضافه کردن یک فاکتور (رشد نامتناسب)، خروجی به همان نسبت رشد کند. اما توجه به این نکته لازم است که قانون بازدهی نزولی تنها در کوتاه‌مدت وجود دارد و در بلند‌مدت مصداق ندارد.
مدل ذهنی بر پایه میل به رقابت و حسادت
حسادت نوعی قدرت روحی است که در درجات خفیف خود باعث ایجاد انگیزه و انرژی در فرد می شود تا خود را برای رقابت با اشخاص موفق آماده کند اما در درجات بسیار بالاتر نوعی بیماری تلقی می شود که نه تنها انگیزه مفیدی به فرد نمی دهد تا در یک رقابت سازنده شرکت کند بلکه انرژی فرد هم رو به تحلیل رفته و ممکن است با کارهای ناشایست و حتی با اعمال مجرمانه و کارهای زننده، مانع موفقیت دیگران شود. بنابراین وجود قدری حسادت که با روحیه رقابت جویی آمیخته شود برای موفقیت افراد ضروری است با این حال کنترل این مسئله اهمیت بسیار زیادی دارد.
مدل ذهنی بر پایه خطای بنیادین استنادی
این مدل ذهنی شما را از هر نوع قضاوت کردن در خصوص رفتار، کردار و شخصیت انسان هایی که در زمینه کسب و کار با آن ها در ارتباط هستید بازمیدارد. قضاوت کردن یکی از اصلی ترین دلایل تحلیل رفتن انرژی مثبت در انسان هاست و انسان هایی که مدام در حال قضاوت دیگران هستند هرگز نمی دانند با این کار چقدر از انرژی نهفته در بعد انسانی خود را از دست می دهند. اگر دقت کنید، انسان های موفق هرگز دیگران را قضاوت نمی کنند و همواره اعتقاد دارند که عملکرد آن ها با توجه به موقعیت و شرایطی که دارند متفاوت است. یک مدیر موفق زمانی که با تاخیر یکی از کارمندهای موفق خود مواجه می شود به جای اینکه بگوید او دیر کرده است احتمالا با خود فکر میکند که شاید در ترافیک مانده باشد؟
مدل ذهنی بر پایه نتایج معکوس
این مدل ذهنی یکی از اصلی ترین و قوی ترین مدل های ذهنی ساخته شده در سراسر جهان است و امروزه به طرز شگفت انگیزی توسط میلیون ها مدیر موفق دنبال می شود. طبق این مدل ذهنی، مدیر بیش از آنکه به کسب یک نتیجه درخشان و خارق العاده فکر کند به راهکارهایی برای جلوگیری از شکست 100 درصدی فکر می کند و با شتاب کمتری به سمت موفقیت های شگفت انگیز می رود.
مدل ذهنی بر مبنای تعصب تاییدی
تعصب مسئله ای است که اگر به شکلی ثابت و منجمد در آید، می تواند مانع موفقیت انسان ها گردد. اگر یک مسئله در کسب و کار شما تایید شده است به شکل تعصب تاییدی در می آید. تعصب می تواند باعث غفلت شما از سایر جنبه های کسب و کار شود. بنابراین باید به نحوی فکر کنید و پیش بروید که بتوانید علاوه بر درک تعصب تاییدی خود به سایر جوانب نیز دقت کنید. در غیر این صورت نمی توانید به تداوم موفقیت خود در بلند مدت امیدوار باشید.
مدل ذهنی بر پایه تیغ اوکام
ساختن مدل ذهنی تیغ اوکام برای توجه به سادگی توضیحات و نظریه هایی است که در خصوص موفقیت برخی افراد یا کسب و کارهای موفق به کار می رود. هر فردی باید یک توضیح کاملا ساده، شیوا، روان و خلاصه شده از کسب و کار یا موفقیت خود داشته باشد. این اصل میگوید ساده‌ترین توضیح معمولا درست ترین توضیح است. اگر سعی دارید چیزی که رخ داده است را متوجه شوید، ساده‌ترین فرضیه ممکن را به وجود آورید. مدل ذهنی تیغ اوکام، بیان میکند که اضافه شدن هر فرضیه ی پیچیده به یک نظریه، احتمال خطای آن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل توصیه می‌شود همیشه ساده‌ترین توضیح را در نظر بگیریم تا احتمال درستی آن را به حداکثر ممکن برسانیم.
به عنوان مثال اگر یک سرنخ شایسته بازاریابی از دست برود، ممکن است به این نتیجه برسید که مجموع اطلاعاتی که مشتری بالقوه کسب کرده، برای آنها به قدری خوب نبوده است که تصمیم به خرید بگیرند. اما مدل ذهنی تیغ اوکام از ما میخواهد واقع گرایانهتر فکر کنیم و مثلاَ فرض را بر این بگذاریم که فرد مورد نظر سرش شلوغ بوده است.
سخن آخر
یک مدل ذهنی راهی برای بررسی یک مشکل است. آنطور که جیمز کلیر توضیح می‌دهد : هر مدل ذهنی یک چارچوب متفاوت دارد که به واسطه آن میتوانید به زندگی نگاه کنید. اگر جعبه ابزار بزرگی از مدلهای ذهنی درست کنید، توانایی خود در حل مشکلات را بالا میبرید. چون برای دستیابی به پاسخ صحیح گزینههای بیشتری در اختیار خواهید داشت.
در روند ساختن مدل ذهنی باید به این موضوع توجه کرد که مدل های ذهنی می توانند کاملا با یکدیگر متفاوت باشند. انسان های موفق از یک مدل ذهنی واحد استفاده نکرده اند و اگر در سرگذشت آن ها تحقیق کنیم متوجه می شویم که مدل های مختلفی توسط این انسان ها بکار رفته است.
اغلب آن ها در شرایط مختلف از مدل های ذهنی متفاوتی بهره برده اند و با تعریف این مدل ها کوشیده اند تا یک مسیر مناسب با کمترین میزان اشتباه را در اختیار سایر افراد قرار دهند. شما نیز میتوانید برای ساختن مدل ذهنی از راه و روش این افراد اقتباس کرده و در مواجهه با هر چالش، یک مدل ذهنی مناسب با روحیه، تجربه، منابعی که در اختیار دارید، و شرایط شخصی و اجتماعی خود را انتخاب نمایید. استفاده از مدل های ذهنی باعث می شود میزان خطا کاهش پیدا کند و درصد پیروزی و رسیدن به موفقیت نیز افزایش چشمگیری داشته باشد.
